K-36 – Fotel Katapultowy

K-36 jest zunifikowanym fotelem katapultowym klasy 70-0 tzn. po niewielkich zmianach może być stosowany w wielu typach samolotów i zapewnia ratunek załodze w szerokim zakresie prędkości oraz wysokości lotu, w tym i podczas kołowania z prędkością nie mniejszą niż 70km/h. Zalicza się do najlepszych foteli na świecie i występuje w kilku odmianach: K-36D; K-36DM; K-36WM oraz K-36L. Choć został zaprojektowany i przetestowany w trakcie prób państwowych na zakresach 70-0, to ma na swoim koncie niezamierzone, udane katapultowanie na postoju samolotu. Miało to miejsce na początku lat 70 w okresie wdrażania bombowca Su-24 do eksploatacji. Po uruchomieniu silników samolotu nastąpiło samoczynne wyrzucenie szturmana z kabiny – drążek sterowy po jego stronie, krótszy niż u pilota, zahaczył o zdwojony uchwyt katapultowania. Zanim lotnik zorientował się co zaszło, opadał już na spadochronie. Po tym wydarzeniu generalny konstruktor samolotu P. Suchoj obdarował załogę złotymi zegarkami z dedykacją. Również w niezamierzony sposób fotel „zareklamował się” na Lotniczym Salonie w Paryżu w 1989 i 1999 r, gdzie na oczach widzów uratował pilotów MiG-29 i Su-30.

K-36D – podstawowy wariant fotela, przeznaczony dla samolotów nad-dźwiękowych. Wyposażony jest w pełny zestaw urządzeń zapewniających bezpieczne opuszczenie samolotu nawet przy prędkości Ma=3. Stosowany głównie na MiG-31 i jego wersjach.

K-36WM – stosowany na samolotach Jak-41 i Jak-38. Wyposażony jest w układ wymuszonego katapultowania, wypracowujący komendę do opuszczenia maszyny po wejściu samolotu na graniczne zakresy kątów przechylenia i pochylenia, a także przy granicznych wartościach prędkości kątowych samolotu wokół środka masy. Takie rozwiązanie pozwala uratować pilota w szybko rozwijającej się sytuacji, nie pozostawiając czasu na jej analizę i podjęcie decyzji przez człowieka. Fotel posiada zapas awaryjny w ukompletowaniu morskim. Wszystkie przypadki katapultowania z Jak-38 / było ich już ponad 30/ zakończyły się pomyślnie.

K-36L – (L oznacza liegkoje – lekkie) różni się od wersji podstawowej K-36D głównie brakiem ograniczników rozrzutu rąk, osłony przed naporem powietrza i układu podciągania nóg. Stosowany na odrzutowych samolotach poddźwiękowych typu Su-25/39, M-17/55, Jak-130, MiG-AT i innych. Podczas katapultowania z użyciem K-36Ł pilot powinien sam przyciągnąć ręce do tułowia i ustawić nogi w odpowiednim położeniu.

K-36DM – zmodyfikowana wersja fotela K-36D dla samolotów naddźwiękowych. Stosowany we wszystkich współczesnych samolotach wojskowych produkcji rosyjskiej (MiG-29, Su-27, Su-24, Tu-160, Su-17M3/M4/UM3, S-37 i 1-42 i innych). W przypadku samolotów z załogą wieloosobową układy fotela zapewniają ściśle ustaloną kolejność katapultowania. K-36DM występuje w dwóch wariantach: fotel I serii (wymaga od pilota założenia uprzęży IPS-72 przed wejściem do kabiny); fotel II serii posiada uprząż integralną.

Katapultowanie z użyciem fotela K-36 następuje po odbezpieczeniu i wyciągnięciu przez pilota zdwojonego uchwytu katapultowania. Po wykonaniu tej czynności wszystkie układy fotela i awaryjny układ zrzucania osłony kabiny samolotu wchodzą do pracy automatycznie w ustalonej kolejności, powodując w końcowej fazie katapultowania otwarcie spadochronu i oddzielenie pilota od fotela. Wyrzucenie fotela ponad statecznik pionowy samolotu przy dużej prędkości, wypełnienie czaszy spadochronu na małej wysokości oraz otwarcie spadochronu i oddzielenie pilota od fotela zapewnia dwustopniowy zespolony mechanizm strzałowy KSMU-36M. Zespolony mechanizm strzałowy składa się z dwucylindrowego mechanizmu strzałowego (I stopień), prochowego silnika rakietowego (II stopień) i mechanizmu otwierania spadochronu. I stopień działa w ciągu 0,2 s i nadaje fotelowi prędkość początkową mniejszą niż 134,6 m/s. Następnie wchodzi do pracy silnik rakietowy, który działa przez 0,2 s wytwarzając ciąg 3300 kN. Mechanizm otwierania spadochronu powoduje odstrzał zagłówka wraz ze spadochronem. Sygnał do odstrzału zagłówka podawany jest z półautomatu spadochronowego PPK-1M-T424 (PPK-U-T424). Prędkość lotu samolotu w chwili katapultowania uwzględnia automat spadochronowy KPA-4M. Bezpieczne lądowanie/wodowanie pilota zapewnia wyposażenie ratownicze PSU-36. Odłączany od fotela wraz z pilotem zapas awaryjny NAZ-7M służy do utrzymania pilota w dobrej kondycji do czasu nadejścia ekipy ratunkowej oraz do przekazania drogą radiową informacji o miejscu katapultowania i lądowania.

Fotel posiada elektromechanizm MPS-7 do płynnej regulacji położenia jego korpusu w zależności od wzrostu pilota oraz układ przyciągania pasów biodrowych i barkowych. Właściwe położenie pilota względem głowicy celownika kontrolowane jest przy pomocy linii wizowania, namalowanej na wewnętrznej i zewnętrznej stronie zagłówka fotela.

W wersjach D, DM oraz WM występuje osłona głowy pilota przed naporem powietrza, układ podciągania nóg i układ ograniczania rozrzutu rąk, które są uruchamiane pirotechnicznie. Osłona wysuwa się automatycznie podczas katapultowania przy prędkości lotu ponad 800-900km/h.

Stabilny lot fotela po opuszczeniu kabiny zapewniają dwie żerdzie teleskopowe wysuwane z prędkością 30-40 m/s. Każda posiada na końcu mały spadochron stabilizujący o powierzchni 0,06 m² . Ogólnie w fotelu K-36D/ DM zamontowano 13 ładunków pirotechnicznych różnego typu. Aby uniknąć przypadkowego zadziałania mechanizmów fotela na postoju samolotu oraz podczas prac obsługowych, fotel posiada zabezpieczenia eksploatacyjne (7 szt.) i montażowe (5 szt.), połączone linką z czerwonymi tabliczkami informacyjnymi.

Dane techniczne K-36DM: długość – 880mm; szerokość – 570mm; wysokość – 1240mm; zakres regulacji wysokości -160mm; masa -145kg.