KM-1

Popularny radziecki samolot myśliwski MiG-21 użytkowany jest do dziś w wielu kra­jach. Na przełomie kilkudziesięciu lat jego służby wprowadzono wiele zmian w konstrukcji płatowca, uzbrojenia oraz w wyposażenia, nie pomijając miejsca pracy pi­lota – fotela katapultowego. Na pierwszych wersjach seryjnych samolotu oraz szkolno-bojowym MiG-21 U załoga dysponowała fotelami typu SK. W kolejnych wersjach MiG-21 pojawił się już nowy fotel o znacznie unowocześnionej konstrukcji typu KM-1, dający załogom większe szanse na uratowanie życia w sytuacjach krytycznych. Oprócz samo­lotów MiG-21 fotel ten znalazł zastosowanie także w innych maszynach, i w zależności od typu samolotu występuje w kilku odmianach:

-KM-1 – samoloty MiG-21 PFM (94A, 94Ri94N), MiG- 21 M , S, SM, RF, SMT oraz pierwsze seryjne MiG-23   i MiG-25,

– KM-1I (I jak instruktor) – tylna kabina MiG-21 US („68″),

– KM-1U (U jak uczeń) – przednia kabina MiG-21 US.

Układy sterowania zrzutem osłon kabiny i uruchomieniem układów katapultowania dwóch ostatnich foteli mają wspólny układ blokowania, dzięki któremu zachowana jest z góry określona kolejność zrzutu osłon   i kolejność katapultowania członków załogi. KM-1I i KM-1U zewnętrznie różnią się od KM-1 niewielkimi szczegółami.

Fotel KM-1 z zespolonym mechanizmem strzałowym KSM służy do awaryjnego opusz­czania samolotu przez pilota na wszystkich wysokościach lotu poziomego do prędko­ści 1200 km/h oraz podczas startu      i lądowania przy prędkościach nie mniejszych niż 130 km/h . Zastosowanie w fotelu głębokiego zagłówka, ogranicznika rozrzutu rąk i układu przywiązania pilota do fotela, a także kompletu tlenowego KKO-5 zabezpiecza go przed skutkami naporu powietrza w całym zakresie prędkości i wysokości katapultowania. Katapultowanie odbywa się przez wyciągnięcie zdwojonego uchwytu znajdującego się na misce fotela.

Mechanizm strzałowy KSM-M wraz z miską i oparciem, stanowi element siłowy kon­strukcji fotela i przeznaczony jest do nadania zespołowi fotel-pilot ruchu postępowego podczas katapultowania. KSM-M składa się z mechanizmu strzałowego SM i prochowego silnika rakietowego na paliwo stałe, których kolejne zadziałanie zapewnia wyrzu­cenie fotela wraz z pilotem na odpowiednią wysokość, przy zachowaniu dopuszczal­nych przeciążeń. Początkowa prędkość ruchu fotela w wyniku zadziałania pierwszego stopnia mechanizmu strzałowego (SM) wynosi 15 m/s. Uruchomienie silnika rakieto­wego (drugi stopień KSM-M) zwiększa prędkość fotela do 30 m/s.

Konstrukcja fotela KM-1 charakteryzuje się tym, że uprząż spadochronu głównego służy jednocześnie do przywiązania pilota do fotela za pośrednictwem mechanizmów przyciągania pasów. W fotelu zastosowano plecowy spadochron główny, przymocowa­ny do oddzielanego oparcia, które utrzymywane jest przez zagłówek. Po katapultowaniu zagłówek odchyla się do tyłu i uwalnia oparcie ze spadochronem. Regulowana miska fotela mieści ramkę z wyposażeniem awaryjnym i ma możliwość przesuwania się po prowadnicach mechanizmu strzałowego w zakresie 100 mm .

Układ stabilizacji, składający się z dwóch małych spadochronów stabilizujących, prze­chyla fotel               z pilotem do tyłu po opuszczeniu kabiny samolotu, zmniejsza prędkość po­stępową oraz stabilizuje jego opadanie z dużych wysokości. O uruchomieniu pierw­szego spadochronu stabilizującego o powierzchni    0,1 m2 decyduje automat KPA-4, który przy prędkości lotu 130- 1200 km/h działa z opóźnieniem 0-1,6 s. Drugi spado­chron stabilizujący ( 2,0 m2 ) zmniejsza prędkość opadania fotela z pilotem i otwiera spadochron ratunkowy, ściągając z niego pokrowiec. Czasza spadochronu głównego o powierzchni 54 m2 , wchodząc w strumień powietrza, powoduje oddzielenie pilota od fotela. Otwarciem spadochronu steruje automat PPK-2P-405.

Fotel połączony jest z instalacjami samolotu przy pomocy rozdzielanego złącza ORK-11, które w momencie katapultowania rozłącza wszystkie połączenia i umożliwia przej­ście pilota na zasilanie tlenem ze spadochronowego przyrządu tlenowego. Złącze znaj­duje się na lewej burcie miski fotela. Chwytniki nóg działają podczas przemieszczania się fotela po prowadnicach (po przebyciu około 400 mm )               i ustawiają nogi pilota w

odpowiednim położeniu do czasu wyjścia fotela z kabiny samolotu. Podczas lotu chwyt­niki znajdują się    w górnym położeniu (blisko miski fotela) aby nie utrudniały sterowania samolotem. W momencie przemieszczania się fotela do góry podczas katapultowania

– opuszczają się w dół o kąt 40″, zajmując właściwe położenie do unieruchomienia nóg. Na prawej burcie miski fotela znajdują się przyrządy PPK-1P i PPK-2P, które w zależności od pułapu katapultowania lub po określonym czasie, powodują otwarcie zamków uprzęży i uwolnienie pilota od fotela.

W eksploatacji znajdują się fotele o dwóch wariantach ramek, zdwojonych uchwytów katapultowania, KSM-M i mechanizmów przyciągania pasów uprzęży. Różnice wystę­pują także w rodzaju i kolorze tapicerki. Na przykład w ramce 1. wariantu znajduje się:

– mechanizm pasów biodrowych,

– złącze ORK-11,

– przyrząd tlenowy KP-27M (pojemność butli 0,825 I; ciśnienie tlenu 150 kG/cm2);

– zapas awaryjny NAZ-7,

– łódka MŁAS-1 „OB” oraz poduszka z masy gąbczastej.

W zależności od klimatu, w jakim eksploatowany jest samolot, zapasy awaryjne NAZ-7 mają różne ukompletowanie: podstawowe, pustynne, morskie, polarne, różniące się wyposażeniem. W każdym z nich znajduje się pojemnik-patelnia, paliwo, niezbędne leki, zapas żywności i tabletki do odkażania wody itd. W ukompletowaniu podstawo­wym i pustynnym znajduje się ponadto pasta przeciw komarom „Tajga”, a na pojemniku-patelni w ukompletowaniu polarnym jest ostrzegawczy napis w języku rosyjskim: „Uwaga! Mięso z niedźwiedzi polarnych jest niejadalne” (!?)

Fotel posiada 4 zabezpieczenia od przypadkowego zadziałania jego mechanizmów, które muszą być założone gdy samolot znajduje się na ziemi. Ogółem w fotelu zastoso­wano 4 pironaboje różnego typu do uruchamiania poszczególnych urządzeń i ładunek prochowy do silnika rakietowego, składający się z 11 lasek o łącznej masie 2 kg .

Dane techniczne fotela KM-1: Maksymalna prędkość lotu dla bezpiecznego katapultowania – 200 km/h , Max. wysokość bezpiecznego katapultowania – pułap praktyczny samolotu, Wysokość wyrzucenia fotela    z pilotem podczas katapultowania z H=0 m – 45 m , Maksymalne przeciążenie pionowe podczas katapultowania – nz=20, Czas działania przeciążenia – 0,38 s. Wysokość fotela w pionie – 1182 mm , Szerokość fotela z ogranicznikami rozrzutu rąk 606 mm , Całkowita masa fotela -135 kg .

Mój fotel

Samolot MiG-21 BIS na którym był eksploatowany mój fotel