W porównaniu do foteli katapultowych używanych w nowoczesnych samolotach, miejsce pracy pilota samolotu TS-11 Iskra jest bardzo prymitywnym urządzeniem, zewnętrznie bardzo przypomina fotel KK-1 od samolotu MiG-15 i UTIMiG-15. Prosta konstrukcja fotela oraz brak silnika rakietowego, ograniczają w znacznym stopniu zakres prędkości i wysokości jego użycia. Zalecana wysokość bezpiecznego katapultowania wynosi 600m dla lotu poziomego oraz 1000m dla lotu nurkowego, przy czym minimalna wysokość katapultowania nie może być mniejsza niż 250m dla prędkości przyrządowej 400 km/h .
Samolot TS-11 Iskra wyposażony jest w dwa identyczne fotele katapultowe, które przystosowane są do umieszczenia spadochronu ratunkowego typu „Rakieta” lub S-3 . Zamocowanie foteli w kabinie odbywa się przy pomocy mechanizmu strzałowego oraz prowadnic, które nadają kierunek ruchu podczas katapultowania.
Szkielet fotela jest stalową konstrukcją spawaną. W dolnej części przynitowana jest do niego duraluminiowa miska, mieszcząca spadochron główny. Na podłużnych kształtownikach szkieletu znajdują się dwie pary rolek o rozstawie 300mm, które współpracują z prowadnicami w kabinie. Połączenie takie ułatwia wyjmowanie i wkładanie fotela podczas obsługi samolotu oraz zmniejsza opory ruchu podczas katapultowania. Szkielet fotela posiada trzystopniową regulacje długości dopasowania go do wzrostu pilota. W górnej części szkieletu zamocowany jest przegubowo zagłówek. Służy on do opierania i ustalania głowy pilota podczas lotu oraz awaryjnego opuszczania samolotu. Nad zagłówkiem znajduje się pałąk z rury stalowej, chroniący głowę pilota w przypadku katapultowania przez osłonę kabiny. Sytuacja taka może mieć miejsce, gdy pilot nie może zrzucić osłony kabiny. Poduszka zagłówka ma konstrukcję analogiczną jak poduszka plecowa. Między zagłówkiem a miską zmocowana jest sklejkowa płyta stabilizująca z miękką poduszką pod plecy pilota. Płyta wystaje poza ramiona pilota i służy do wytworzenia momentu pochylającego fotel po opuszczeniu kabiny. Zapobiega to nadmiernemu oddziaływania strumienia powietrza na ciało pilota. Pod zagłówkiem zamontowana jest rolka, po której przesuwają się pasy uprzęży pilota. Zapobiega ona przetarciu o płytę sklejkową prawej strony zagłówka umieszczony jest chwyt z linką do odbezpieczenia mechanizmu strzałowego fotela. Do miski po obu stronach przynitowane są trójkątne ścianki zapobiegające wypadaniu spadochronu. W dolnej części szkieletu rozmierzone są symetrycznie podnóżki wykonane z kształtowników stalowych. Podczas lotu w misce znajduje się spadochron, na którym siedzi pilot. Podczas obsług, spadochron jest wyjęty, do miski zakłada się miękką poduszkę.
Pasy uprzęży pilota wykonane są z lnianych taśm szerokości 50mm. Na pasach biodrowych znajduje się sztywny gorset, a na pasach plecowych nakładki skórzane, co równomiernie rozkłada obciążenie na ciało pilota podczas wykonywania figur wyższego pilotażu. Zamek pasów usytuowany jest z przodu uprzęży na wysokości bioder pilota. Może być otwierany ręcznie lub automatycznie. Z prawej strony szkieletu fotela umieszczony jest automat spadochronowy AD-3, służący do automatycznego otwierania zamka. Zaczyna on działać po upływie czasu 0-3 sekund od momentu katapultowania. Ręczne otwarcie zamka odbywa się przy pomocy uchwytu połączonego linką z mechanizmem sprężynowym. Na lewym podłokietniku fotela nad dźwignią katapultowania, umieszczona jest dźwignia regulacji długości pasów barkowych. Podniesienie jej do góry do siebie powoduje odblokowanie i doregulowanie długości pasów. Zakres regulacji wynosi 200mm.
Mechanizm strzałowy jest zespołem rur, połączonych ze sobą zamkiem kulkowym. Wewnątrz posiada pironabój PK-4- 1, a na zewnątrz dwa ucha mocujące go do podłogi kabiny i do szkieletu fotela.
Automat KAP-3, będący częścią wyposażenia spadochronu ratunkowego, przy katapultowaniu powyżej ustawionej na nim wysokości, otwiera spadochron po upływie 1 s od momentu osiągnięcia przez pilota z fotelem tej wysokości. Jeżeli pilot opuści samolot poniżej ustawionej wysokości, to KAP-3 otwiera spadochron po upływie 2 s. Aktualnie jest on ustawiony na czas 2 s i wysokość 2500 m .
Katapultowanie następuje po uprzednim awaryjnym zrzucie osłony kabiny oraz po pociągnięciu za jedną lub obie dźwignie katapultowania w kolejności: najpierw instruktor, a potem uczeń. Aby zrzucić awaryjnie osłonę kabiny należy odchylić od siebie jedną z dwóch dźwigni na podłokietnikach fotela. Następuje wtedy zwolnienie zamków osłony pod wpływem działania mechanizmu sprężynowego, znajdującego się na prawej burcie pierwszej kabiny.
Pociągnięcie za dźwignie katapultowania powoduje nakłucie spłonki pironaboju i rozpoczęcie procesu katapultowania. Gazy prochowe otwierają zamek kulkowy i fotel z pilotem opuszcza kabinę samolotu. W przypadku użycia jednej dźwigni do zrzutu osłony kabiny, uruchomienie procesu katapultowania możliwe jest wyłącznie dźwignią z tego samego podłokietnika, z którego został uruchomiony układ zrzutu osłony.
Fotel posiada zabezpieczenia lotne (odbezpieczane po zrzucie osłony) i naziemne, które zakłada mechanik po wyjściu załogi z kabiny. W kabinie ucznia zakłada się trzy, a w kabinie instruktora dwa zabezpieczenia.
Fotel TS-11 Iskra 1-generacji
EKSPLOATOWANY NA SAMOLOTACHMiG-15, Lim-1, Lim2, TS-11 Iskra
Nie jest mi znana historia tego fotela, oraz konkretnego egzemplarza samolotu na którym był eksploatowany, prawdopodobnie mógł być to symulator samolotu TS-11 Iskra. Fotel w kolekcji od 2010 roku zakupiony wraz z połową samolotu TS-11 Iskra nr 3H1209 nr boczny 1209 i od podstaw odrestaurowany.
FOTEL KATAPULTOWY TS-11 Iskra 1-generacji
EKSPLOATOWANY NA SAMOLOTACH MiG-15, Lim-1, Lim2, TS-11 Iskra.
Wygląd mojego fotela przed ponad półroczną renowacją i rekonstrukcją,
w galerii głównej znajdują się zdjęcia tego fotela po rekonstrukcji